İştihayı kabartır, hevesi tehyic eder; his daha söz dinlemez. Kurandaki edebse, hevayı karıştırmaz;
Hakperestlik hissi, hüsn-ü mücerred aşkı, cemalperestlik zevki, hakikatperestlik şevki verir; hem de aldatmaz.
Kainata tabiat cihetinde bakmıyor; belki bir sanat-ı İlahi, bir sıbga-i Rahmani noktasında bahseder; akılları şaşırtmaz.
Marifet-i Sanün nurunu telkin eder, herşeyde ayetini gösterir. Her ikisi, rikkatli birer hüzün de veriyor; fakat birbirine benzemez.
Avrupazade edebse, fakdül-ahbaptan, sahipsizlikten neşet eden gamlı bir hüznü veriyor; ulvi hüznü veremez.
Zira sağır tabiat, hem de bir kör kuvvetten mülhemane aldığı bir hiss-i hüzn-ü gamdar, alemi bir vahşetzar tanır; başka çeşit göstermez.
O surette gösterir, hem de mahzunu tutar; sahipsiz de olarak yabaniler içinde koyar; hiçbir ümit bırakmaz.
Kendine verdiği şu hiss-i heyecanla git gide illıada kadar gider, tatile kadar yol verir; dönmesi müşkül olur, belki daha dönemez.
Kuranın edebi ise, öyle bir hüznü verir ki, aşıkane hüzündür, yetimane değildir. Firaku l-ahbaptan gelir; fakdü l-ahbaptan gelmez.
Kainatta nazan, kör tabiat yerine, şuurlu, hem rahmetli bir sanat-ı İlahi onun medar-ı bahsi; tabiattan bahsetmez.
Kör kuvvetin yerine inayetli, hikmetli bir kudret-i İlahi ona medar-ı beyan; Onun için, kainat, vahşetzar sßret giymez;
Belki muhatab-ı mahzunun nazarında, oluyor bir cemiyet-i ahbap. Her tarafta tecavüb, her canipte tahabbüb; ona sıkıntı vernıez.
Her köşede istinas, o cemiyet içinde mahzunu vaz ediyor bir hüzn-ü müştakane, bir hiss-i ulvi verir; gamlı bir hüznü vermez.
İkisi birer şevki de verir. O yabani edebin verdiği bir şevk ile, nefis düşer heyecana, heves olur münbasit; rßha ferah veremez.
Kuranın şevki ise, ruh düşer heyecana; şevk-i meali verir. İşte bu sırra binaen ,
Şeriat-ı Ahmediye (a.s.m.) lehviyatı istemez;
Bazı alat-ı lehvi tahrim edip, bir kısmı helal diye izin verip. Demek, hüzn-ü Kurani veya şevk-i tenzili veren alet, zarar vermez.
Eğer hüzn-ü yetimi veya şevk-i nefsani verse, alet haramdır. Değişir eşhasa göre; herkes birbirine benzemez.