içerisinde yüzüyor, bir noktada hapsoluyor. Bazan da âlemi bir karpuz gibi eline alır ve kâinatı misafireten getirir, akıl odasında misafir eder. Bazan da o kadar haddini tecavüz eder, yükseğe çıkar ki, Vâcibü’l-Vücudu görmeye çalışır. Bazen da küçülür, zerreye benzer. Bazen da semâvat kadar büyür. Bazan da bir katreye girer. Bazen da fıtrat ve hilkati içine alır.
İ’lem eyyühe’l-aziz!
Cenab-ı Hakkın insana verdiği nimetler, ister âfâkî olsun, ister enfüsî olsun, bazı şerait altında insana gelip vusul buluyor. Meselâ, ziya, hava, gıda, savt ve sadâ gibi nimetlerden insanın istifade edebilmesi, ancak göz, kulak, ağız, burun gibi vesaitin açılmasıyla olur. Bu vesait, Allah’ın halk ve icadıyla olur. İnsanın eli, kesb ve ihtiyarında yalnız o vesaiti açmaktır.
Binaenaleyh, o nimetleri yolda bulmuş gibi sahipsiz, hesapsız olduğunu zannetmesin. Ancak Mün’im-i Hakikînin kastıyla gelir, insan da ihtiyariyle alır. Sonra ihtiyaca göre in’am edenin iradesiyle bedeninde intişar eder.
İ’lem eyyühe’l-aziz!
Herhangi birşeyin sonu ve âhiri intizam ve güzellikçe evvelinden aşağı olmadığı gibi, zahiri ve sureti de san’at ve hikmetçe bâtınından güzel değildir. Öyleyse, eşyanın içyüzlerini ve nihayetlerini sahipsiz zannedip, tesadüflere havale etme. Çiçekle, çiçekten çıkan semeredeki eser-i san’at ve hikmet; çekirdekle, çekirdekten çıkan filizin eser-i san’at ve nakşından aşağı değildir. Binaenaleyh, Sâni-i Zülcelâl hem evveldir, hem âhir, hem zahirdir, hem bâtın.
-1-
İ’lem eyyühe’l-aziz!
Kur’ân’ın i’câzı, tahrifine bir settir. Evet, madem Kur’ân mucizedir, beşer onun taklidini yapamaz. Âyetleri başka kelâmlarla tebdil edilmekle tahrif ve tağyiri mümkün değildir. Çünkü, müfessir, müellif, mütercim, muharref üslûplarını, kisvelerini âyâtın kisvesiyle iltibas ettiremezler. Âyetlerde i’câz damgası vardır. O damganın altında olmayan kelâmlar âyet addedilemez. Öyleyse i’câz, tahrif ve tağyiri kabul etmez.
İ’lem eyyühe’l-aziz!
Kur’ân-ı Kerim nimetleri, âyetleri, delilleri tâdât ederken
-2- âyet-i celilesi tekrarla zikredilmekte olduğundan şöyle bir delâlet vardır ki:
1 "O herşeyi hakkıyla işiten, herşeyi hakkıyla bilendir." Bakara Suresi, 2:137.
2 "Rabbinizin nimetlerinden hangi birini inkar edersiniz?" Rahman Suresi, 55:13.