Kur’ân’ın üslûb-u hakîmânesine yemin ederim ki: Nasârâyı ve emsalini havalandırarak dalâlet derelerine atan, yalnız aklı azil ve bürhanı tard ve ruhbanı taklit etmektir. Hem de İslâmiyeti daima tecellî ve inbisat-ı efkâr nisbetinde hakaiki inkişaf ettiren, yalnız İslâmiyetin hakikat üzerinde olan teessüs ve bürhanla takallüdü ve akılla meşvereti ve taht-ı hakikat üstünde bulunması ve ezelden ebede müteselsil olan hikmetin desâtirine mutabakat ve muhakâtıdır. Acaba görülmüyor: Âyâtın ekser fevatih ve havâtiminden nev-i beşeri vicdana havale ve aklın istişaresine hamlettiriyor. Diyor:
-1- ve
-2- ve
-3- ve
-4- ve
-5- ve
-6- ve
-7- ve
-8- ve
-9- ve
-10-
Ben dahi derim:
-11-
Hâtime
Zahirden ubûr ediniz. Hakikat sizi bekliyor. Fakat gördüğünüz vakit incitmeyiniz. Esah ve lâzım...
Dokuzuncu Mukaddeme
Ukul-ü selime yanında muhakkaktır ki: Hilkatte hayır asıl, şer ise tebeîdir. Hayır küllî, şer cüz’îdir. Şöyle görünüyor ki:
Âlemin herbir nev’ine dair bir fen teşekkül etmiş ve etmektedir. Fen ise, kavâid-i külliyeden ibarettir. Külliyet-i kaide ise, o nevide olan hüsn-ü intizamına keşşaftır. Demek cemi’ fünun, hüsn-ü intizama birer şahid-i sadıktır.
Evet,
1 "Bakmazlar mı?"Gàşiye Sûresi, 88:17.
2 "Bakınız" Âl-i İmrân Sûresi, 3:137; Nahl Sûresi, 16:36; Neml Sûresi, 26:69; Ankebut Sûresi; 29:20; Rûm Sûresi, 30:42.
3 "Onlar hiç düşünmezler mi?" Nisâ Sûresi, 4:82; Muhammed Sûresi:, 47:24.
4 "Hâlâ düşünmez misiniz?" En’âm Sûresi, 6:80; Secde Sûresi, 32:4.
5 "Düşünün." Sebe’ Sûresi, 34:46.
6 "Farkında değiller." Bakara Sûresi, 2:9; Âl-i İmrân Sûresi, 3:69; En’âm Sûresi, 6:26, 123; Nahl Sûresi, 16:2.
7 "Aklını kullanıyorlar." Bakara Sûresi, 2:164; Ra’d Sûresi, 13:4; Nahl Sûresi, 16:12, 67; Hac Sûresi, 22:46; Furkân Sûresi, 25:44; Ankebût Sûresi, 29:35; Rum Sûresi, 30:24, 28; Câsiye Sûresi, 45:5.
8 "Aklını kullanıp anlamazlar." Bakara Sûresi, 2:170, 171; Mâide Sûresi, 5:87, 103; Enfâl Sûresi, 8:22; Yûnus Sûresi, 10:42, 100; Ankebût Sûresi, 29:63; Zümer Sûresi, 39:43.
9 "Biliyorlar." Bakara Sûresi, 2:75. (Kur’an’da 32 yerde geçmektedir.)
10 "Bundan ibret alın, ey basiret sahipleri!" Haşir Sûresi, 59:2.
11 Bundan ibret alın, ey akıl sahipleri!