zararlı hareketlerin, korkunç sayhaların kendisine gelmekte olduğunu tahayyül eder. Maahaza, ra’d sesini işittiği vakit, onun sayhalarını kendisine karşı pek şiddetli naralar olduğunu zanneder. Zira korkak ve hain bir adam, her sayhayı aleyhine zanneder.
Sonra, ra’d ve berk arasında bir refakat-i zikriye bulunduğundan, birisinden bahsedildiği zaman, ötekisi de velev tufeyli bir surette olsun, yani davetsiz olarak zihne gelir, ondan da bahsedilir. İşte bu münasebetle, Kur’an-ı Kerim
-1- ’dan sonra
-2- demiştir. Ve tenkiriyle, berkin pek garip ve acip olduğuna işaret etmiştir. Evet, berkin çakmasıyla zulümat alemi ölür. Her tarafı dolduran o zulümat birden bire ortadan kaldırılır, adem deryasına atılır. Ve ani olarak berkin ölümüyle de zulümat alemi tekrar dirilir, o vasi meydanı tekrar kaplar. Sanki berk söndüğü zaman, alemi tamamen dumanıyla dolduran hakiki, meçhul bir zulmet ateşi vücuda gelir ki, gören adam sathi bir nazarla değil, nazar-ı im’an ile dikkat edip baksın ve kudretin asar-ı azametini görsün.
Sonra sami, "Münafıklar şu musibetin çıkmaz sokağına girdiklerinde ne gibi bir tedbirde bulundular?" diye kendi kendine düşünmeye başlarken, Kur’an-ı Kerim düşünmeye ihtiyaç bırakmadan
-3- diye onlara bir melce, bir kurtuluş çaresi kalmadığına işaret etmiştir. Hatta boğulan adam denizin ortasında bir ot parçasına iltica ettiği gibi, bunlar da şaşkınlıklarından parmaklarının ucunu değil, parmaklarının tamamını kulaklarına sokuyorlar. Sanki onların musibetleri dehşet kırbacıyla kendi ellerine vuruyor, onlar da acısından parmaklarını ceplerine değil, şaşkınlıklarından kulaklarına sokuyorlar. Hülasa, saikanın isabetinden kurtulmak zannıyla yaptıkları şu eblehane hareketlerden, onların ne oldukları anlaşılır.
Sonra samiin zihnine gelir ki: Acaba bu musibet umumi midir, yoksa onlara mı mahsustur? Buna karşı Kur’an-ı Kerim
-4- demiştir. Yani bu musibet, onların nimetlere karşı yaptıkları küfran cezasıdır. Allah onları bu musibetle tecziye eder. Çünkü onlar cumhur için vaz edilen kanun-u İlahiden huruç etmişlerdir.
1 Gökgürültüsü.
3 Şimşeklerin çakmasıyla ölmek korkusundan parmaklarını kulaklarına sokarlar.
4 Allah, kafirleri kuşatmıştır.