atılanlar kimlerdir? Sebep nedir? Kur’an’ın nurundan zulmet nasıl geliyor?" diye sorduğu bu üç sual, şu cümleyle cevaplandırılmıştır ki: "Onlar, fasıklardır. Dalalete atılmaları, fısklarının cezasıdır. Fısk sebebiyle, fasıklar hakkında nur nara, ziya zulmete inkılap eder." Evet, şemsin ziyasıyla, pis maddeler taaffün eder, kokar, berbat olur.
-1-
Bu cümlenin evvelki cümle ile veçh-i nazmı:
Evet, bu cümle ile fısk, şerh ve beyan edilmiştir. Şöyle ki:
Fısk, hakdan udul, ayrılmak, hadden tecavüz, hayat-ı ebediyeden çıkıp terk etmektir. Fıskın menşei, kuvve-i akliye, kuvve-i gazabiye, kuvve-i şeheviye denilen üç kuvvetin ifrat ve tefritinden neş’et eder.
Evet, ifrat veya tefrit, delillere karşı bir isyandır. Yani, sahife-i alemde yaratılan delail, uhud-u İlahiye hükmündedir. O delaile muhalefet eden, Cenab-ı Hakla fıtraten yapmış olduğu ahdini bozmuş olur.
Ve keza ifrat ve tefrit, hayat-ı nefsiye ve ruhiyenin maraz ve hastalığını intaç eden esbaptandır. Buna, fıskın birinci sıfatı olan
-2- cümlesiyle işaret edilmiştir.
Ve keza, ifrat ve tefrit, hayat-ı içtimaiyeye karşı isyan ateşini yakan iki amildir. Evet, bu amiller hayat-ı içtimaiyeyi nizam ve intizam altına alan rabıtaları, kanunları keser, atar. Evet, şehvet veya gazap, haddini aşarsa, ırz ve namuslar payimal olur, masumlar mahvolur. Buna da, fıskın ikinci sıfatı olan
-3- cümlesiyle işaret edilmiştir.
Ve keza, dünya nizamının bozulmasını intaç edip fesat ve ihtilale sebebiyet veren iki ihtilalcidirler. Buna dahi, fıskın üçüncü sıfatı olan
-4- cümlesiyle işaret edilmiştir.
Evet, fasık olan kimsenin kuvve-i akliye ve fikriyesi itidali kaybedip safsatalara düşerse, itikadata ait rabıtaları kesmekle, hayat-ı ebediyesini yırtar, atar. Ve keza,
1 O fasıklar ki, Allaha verdikleri sözü bozar, Allahın akrabalar ve müminler arasında riayet edilmesinin emrettiği bağları keser ve yeryüzünde fesat çıkarırlar. (Bakara Suresi: 27.)
2 Allahın taatinden huruçla, Misak-ı Ezeli’den sonra ahidlerini bozarlar.
3 Ve Allahın akrabalar arasında riayet edilmesinin emrettiği bağları keserler.
4 Ve yeryüzünde fesad çıkarırlar.