Ve yine, yukarıda nübüvvet-i Muhammediye (a.s.m.)
-1- ila ahir, ayetiyle işaret edilen i’caz ile ispat edilmiştir. Burada da, tebşir ve inzar gibi nübüvvet vazifelerine lisan-ı Kur’an ile işaret edilmiştir. Ve yine, yukarıda i’ad ve inzar, yani tahvif ve tehditler yapılmıştır. Burada da vaadler, rağbetler, beşaretler yapılmıştır. Bunların arasındaki münasebet, tezadi bir münasebettir. Ve yine, nefsin, vicdanın ve aklın hükümlerine itaatlerini devam ettiren tergib ve terhib, yani ümit ve korku hisleri lazımdır. Bu hislerin vücut bulup devam etmeleri ancak, tergib ve terhib, yani ümitlendirmek ve korkutmakla olur. Tergib ve terhibin devamı, ancak vicdanda mevcut tahrik edici bir emrin vücuduyla olur. İşte bu ayetle, tergib hissi uyandırılmıştır. Evvelki ayetlerle de, terhib hissi tahrik edilmiştir. Bu itibarla, aralarında tezadi bir münasebet vardır.
Ve yine, geçen ayetlerde ahiretin bir şıkkına, yani Cehenneme işaret yapılmıştır. Bu ayette, ikinci şıkkı olan Cennetten haber verilmiştir. Bu itibarla, ahiretin her iki şıkkı da zikredilmiş bulunuyor.
Arkadaş! Cennet ve Cehennem, şecere-i hilkatten ebede doğru uzanıp giden iki daldan tezahür eden iki semeredir. Ve kainatın teselsülen gelmekte olan silsilelerinin iki neticesidir. Ve ebede doğru akıp giden kainat seylinin iki mahzeni ve iki havuzudur.
Evet, Cenab-ı Hak, gayr-ı mütenahi hikmetler için bu alemi, imtihana sahne yaptı. Yine sonsuz hikmetler için tagayyürata, tahavvülata, inkılaplara mahal olmasını irade etti. Ve yine, sonsuz gayeler için hayır ile şerri, nef ile zararı, hüsün ile kubhu, hülasa iyilikle kötülüğü karışık bir şekilde Cennet ve Cehenneme tohum olmak üzere kainatın şu mezraasına serpti. Evet, madem ki bu alem, nev-i beşerin imtihan meydanıdır ve müsabaka yeridir. İyilikle kötülüğün birbirinden tefrik edilemeyecek derecede muhtelit ve karışık olmaları lazımdır ki, insanların dereceleri tezahür etsin. İmtihan ve tecrübe zamanları bittikten sonra, kötü insanlar;
-2- "Ey mücrimler, bir tarafa çekiliniz!" diye olan tüy ürpertici, saika-vari, şiddetli emr-i İlahiye maruz kalacakları gibi, iyi insanlar da
-3- "Daimi kalmak üzere Cennete giriniz" diye olan Cenab-ı Hakkın mün’imane, şefikane, lütufkarane emirlerine mazhar olacaklardır.
İnsanlar bu iki kısma ayrıldıktan sonra, kainat da tasfiye ameliyatına uğrayacak; kötülüğü, şerri, zararı tevlid eden maddelerin bir tarafa çekilmesiyle Cehennemin; iyiliği, hayrı, nef’i doğuran maddelerin de diğer tarafa çekilmesiyle Cennetin teçhizatları ikmal edilecektir.
1 Eğer şüphede iseniz.
2 Yasin Suresi: 59.
3 Zumer Suresi: 73.