-1- cümlesi ise, geçen cümlelerin herbirisiyle alakadardır. Yani, Rabbinize ibadet yaptığınızda şerik yapmayınız. Zira Rabbiniz, ancak Allah’tır. Sizi, nev’inizle beraber halk eden Odur. Ve Arzı size mesken olarak hazırlayan Odur. Semayı sizin binanıza dam olarak yaratan Odur. Ve sizin rızık maişetinizi tedarik için suları gönderen Odur. Hülasa, bütün nimetler Onundur; öyleyse bütün şükürler ve ibadetler de ancak Onadır.
Arkadaş! Bu ayetin tazammun ettiği cümlelerin keyfiyet ve nüktelerine gelelim.
Evvela: Kur’an-ı Kerimde kesretle zikredilen
-2- ile edilen hitap ve nida, üç vecihle ve üç edatla tekit edilmiştir. Birisi, ikazı ifade eden ve ikaz için kullanılan
-3- harfidir. İkincisi, alametleri aramakla birşeyi bulmak için kullanılan
kelimesidir ki, Türkçede "hangi" kelimesiyle tercüme edilir. Üçüncüsü, gafletten ayıltmak için kullanılan
harfidir. Bu tekitlerden anlaşılır ki, burada şu tarzla yapılan nida ve hitap, çok faydalara ve nüktelere işarettir. Ezcümle:
Birincisi: İnsanlara ibadetlerin teklifinden hasıl olan meşakkatin, hitab-ı İlahiye mazhariyetten neş’et eden zevk ve lezzetle tahfif edilmesidir.
İkincisi: İnsanın gaibane olan aşağı mertebesinden, huzurun yüksek makamına çıkması ancak ibadet vasıtasıyla olduğuna işarettir.
Üçüncüsü: Muhatabın üç cihetten ibadete mükellef olduğuna işarettir. Kalbiyle teslim ve inkıyada, aklıyla iman ve tevhide, kalıbıyla amel ve ibadete mükelleftir.
Dördüncüsü: Muhatabın mü’min, kafir, münafık olmak üzere üç kısma ayrılmış olduğuna işarettir.
Beşincisi: İnsanların yüksek, orta, avam tabakalarına hitaben şamil olduğuna işarettir.
Altıncısı: İnsanlar arasında yapılan nida ve hitaplarda adet edinmiş olan şeylere işarettir ki, insan, evvela gördüğü adamı çağırır ve durdurur, sonra kim olduğunu anlamak için alametlerine dikkat eder, sonra maksadını anlatır.
Hülasa: Mezkur hitap, geçen üç cihetten tekit edilmiş şu nüktelere işarettir.
ile nida edilen insanlar gafil, gaip, hazır, cahil, meşgul, dost, düşman gibi çok muhtelif tabakalara şamildir. Bu muhtelif tabakalara göre
’nın ifadesi
1 Öyleyse Allaha eş ve ortak koşmayın.
2 Ey...
3 Ey!