-1-
Bu ayetin sabık ayetle cihet-i irtibatı:
Evvelki ayette küfür ile küfran, delail-i enfüsiye ile inkar edilmiştir. Bu ayette, delail-i afakiyeye işaret edilmiştir. Ve keza, evvelki ayette vücut ve hayat nimetlerine işaret edilmiş, bu ayette beka nimetine işaret edilmiştir. Ve keza, evvelki ayette, Saniin vücuduna delil olmakla haşre bir mukaddeme olduğuna işaret edilmiş; bu ayette ise, ahiretin tahkikiyle şüphelerin izalesine işaret edilmiştir.
Evet, sanki onlar diyorlar ki: "İnsana bu kadar kıymet ve ehemmiyet verilmesi nereden ve neye binaendir? Ve Allah’ın yanında mevkii nedir ki onun için kıyameti koparıyor?"
Onlara cevaben Kur’an-ı Kerim, bu ayetin işaretiyle diyor ki: "İnsanın pek yüksek bir kıymeti olmasaydı, semavat ve arz onun istifadesine muti ve musahhar olmazdı. Ve keza, insan ehemmiyetsiz olsaydı, mahlukat onun için halk edilmezdi. Eğer insan ehemmiyetsiz ve kıymetsiz olsaydı, o vakit insan, mahlukat için halk olunacaktı. Ve keza, insanın Halıkı yanında mevkii pek büyük olduğu içindir ki, alem-i dünyayı kendisi için değil, beşer için, beşeri de ibadeti için halk etmiştir."
Hülasa: İnsan mümtaz ve müstesnadır; hayvanlar gibi değildir. Onun için insan
-2- cevherine bir sadef olmuştur.
Bu ayetteki cümlelerin nüktelerine geçiyoruz.
Ey arkadaş! Birinci cümlede
-3- , ikinci cümlede
-4- , üçüncü cümlede
-5- kelimeleri için bir tahkikat lazımdır.
BİRİNCİ MESELE:
Sual: Bu ayetin işaretinden anlıyoruz ki, arzdaki herşey beşerin istifadesine aittir. Halbuki bir tek insanın (mesela Zeyd’in) koca arzın herbir eczasından istifadesi nasıl tasavvur edilebilir? Habib ve Ali, Bahr-i Muhit-i Kebirde bir adanın ortasındaki bir dağın ücra bir köşesindeki bir taştan nasıl istifade edecek? Zeyd’in malı Ömer’in istifadesine nasıl verilebilir? Zira bu ayet diğer kardeşleriyle beraber herşeyin-tevziat olmaksızın-herbir ferde ait olduğunu bildiriyor. Ve keza, Güneş ve ay gibi büyük cirimler nasıl Zeyd ile Ömer’e ait olabilirler? Çünükü onların onlardan istifadeleri pek cüz’idir. Hem zararlı şeyler nasıl beşerin istifadesi için olabilir? Zira Kur’an’da mücazefe olamaz. Belagat-i hakikiyesine mübalağa yakışmaz.
Cevap
: Şu tahkikatı, altı nokta da izah edeceğiz.
1 Yeryüzünde ne varsa sizin için O yarattı. Bundan başka semaya da iradesini yöneltti ve gökleri yedi tabaka olarak tanzim etti. O herşeyi hakkıyla bilendir. (Bakara Suresi: 29.)
2 Ona döneceksiniz.
3 Hepiniz.
4 Sonra.
5 Yedi.