cümleler ise,
-1- emirleridir. Bunlar, sırayla, ikincisi birincisine lazımdır. Yani ityan (delil getirmek), tecrübeye lazımdır; tecrübe taallüme, taallüm vücub-u teşebbüse, vücub-u teşebbüs de teşebbüse, teşebbüs de raybe lazımdır. Demek bu kadar lüzumların takdiri lazımdır ki, "Kur’an’ın bir mislini getiriniz" ile "Kur’an’da şüpheniz varsa" arasında lüzum tezahür edebilsin.
-2-
Bu cümlenin, üç vecihle makabliyle irtibatı vardır.
Birinci vecih: "Kur’an’a muaraza etmekten zahir olan aczimiz, bütün insanların aczini istilzam etmez. Biz yapamadık, ama başkaları yapabilirler" diye zihinlerine gelen vesveseyi def etmek için, Kur’an-ı Kerim, bu ayetin lisanıyla, "Büyüklerinizi, reislerinizi de çağırınız, size yardım etsinler" diye onları ilzam etmiştir.
İkinci vecih: "Eğer biz muaraza teşebbüsünde bulunsak, bizi destekleyen, müdafaa eden yoktur" diye ileri sürdükleri zuumlarını da reddetmiştir ki, "Herhangi bir meslek olursa olsun, mutaassıpları çoktur. Muaraza ettiğiniz takdirde, sizi müdafaa eden çok olur" diye onları iskat etmiştir.
Üçüncü vecih: Kur’an-ı Kerim, sanki onlara istihzaen diyor ki: "Muhammed Aleyhissalatü Vesselam, bütün insanlara nübüvvetini tasdik ettirmek için Allah’ından yardım istedi. Allah’ı da, Kur’an’ına sikke-i i’cazı basarak pek çok insanlara tasdik ettirdi. Sizin alihelerinizden bir faydanız varsa, siz de onları çağırınız, size yardım etsinler."
Yani, "Tecrübeden sonra bakınız; muarazaya kadir olmadığınız takdirde, acziniz zahir olur ve muarazayı da yapmış olmazsınız."
Yani, "Mazide yapamadığınız gibi, bundan sonra da kat’iyetle yapamayacaksınız." Binaenaleyh, "Bizim mazide yapamamamız, istikbalde beşerin yapamamasını istilzam etmez" diye izhar ettikleri o bahaneyi de,
ile defetmiştir. Ve aynı zamanda üç vecihle i’caza işaret yapmıştır.
Birinci vecih: Gaipten haber vermiştir ve ihbar ettiği gibi de muaraza vaki olmamıştır. Bakınız, milyonlarca Arabi kitap vardır ve bütün müellifler, dost olsun,
1 Müteşebbis olunuz. Çünkü, üzerinize borç olmuştur. Öğreniniz ve tecrübe ediniz.
2 Allahtan başka şahitleri de çağırınız.