Hakikatinin üçüncü temsilinde tasvir edildiği gibi, bir zât, göz önünde bir günde yeniden büyük bir orduyu teşkil ettiği halde, biri dese, "Şu zât, efrâdı istirahat için dağılmış olan bir taburu bir boru ile toplar, tabur nizâmı altına getirebilir." Sen ey insan, desen "İnanmam!" Ne kadar divânece bir inkâr olduğunu bilirsin. Aynen onun gibi, "Hiçten, yeniden, ordu-misâl bütün hayvanât ve sâir zîhayatın tabur-misâl cesedlerini kemâl-i intizamla ve mîzan-ı hikmetle o bedenlerin zerrâtını ve letâifini emr-i
ile kaydedip birleştiren ve her karnda, hattâ her baharda rûy-i zeminde yüz binler ordu-misâl zevi’l-hayat envalarını, tâifelerini icad eden bir Zât-ı Kadîr-i Alîm, tabur-misâl bir cesedin nizâmı altına girmekle birbiriyle tanışmış zerrât-ı esâsiye ve eczâ-i asliyeyi bir sayha ile, Sûr-u İsrâfil’in borusu ile nasıl toplayabilir?" istib’âd sûretinde denilir mi? Denilse, eblehçesine bir divâneliktir.
• Makam-ı irşâdda, beyânât-ı Kur’âniye o derece müessir ve rakîktir ve o derece mûnis ve şefîktir ki, şevk ile ruhu, zevk ile kalbi; aklı merakla ve gözü yaşla doldurur.
Binler misâllerinden, yalnız şu
-1- (ilâ âhir), Yirminci Sözün Birinci Makamında, üçüncü âyet mebhasında ispat ve izah edildiği gibi, benî İsrâil’e der: "Mûsâ Aleyhisselâmın asâsı gibi bir mu’cizesine karşı sert taş on iki gözünden çeşme gibi yaş akıttığı halde, size ne olmuş ki, Mûsâ Aleyhisselâmın bütün mu’cizâtına karşı lâkayd kalıp, gözünüz kuru, yaşsız, kalbiniz katı, ateşsiz duruyor." O sözde şu mânâ-i irşâdî izah edildiği için oraya havale ederek, burada kısa kesiyorum.
• Makam-ı ifhâm ve ilzamda, binler misâllerinden yalnız şu iki misâle bak:
Birinci misâl:
-2- Yani, "Eğer, bir şüpheniz varsa, size yardım edecek, şehâdet edecek bütün büyüklerinizi ve taraftarlarınızı çağırınız, birtek sûresine bir nazîre yapınız." İşârâtü’l-İ’câz’da izah ve ispat edildiği için burada yalnız icmâline işaret ederiz. Şöyle ki:
Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyân diyor: "Ey ins ve cin! Eğer Kur’ân, kelâm-ı İlâhî olduğunda şüpheniz varsa, bir beşer kelâmı olduğunu tevehhüm ediyorsanız, haydi
1 Sonra, bütün bunların ardından kalbiniz yine katılaştı. Sanki taş kesildi, hattâ taştan da katılaştı. (Bakara Sûresi: 74.)
2 Eğer kulumuz Muhammed’e indirdiğimiz Kur’ân’dan bir şüpheniz varsa, haydi, onun benzeri bir sûre getirin. Allah’tan başka bütün yardımcılarınızı da çağırın-eğer iddiânızda doğru iseniz. (Bakara Sûresi: 23.)