’deki
müptedadır.
sılasıyla beraber haberdir. Bu cümlede mübteda ile haberin tarifleri tevhide işaret olduğu gibi, hasra da delalet eder. Yani müştemilat-ı arziyenin halkı Cenab-ı Hakka münhasır olduğu gibi, Halıkı da yalnız Cenab-ı Haktır. Bu hasr,
-1- cümlesinde
-2-’nin takdimiyle hasıl olan hasra delildir. Yani müştemilat-ı arziyenin halkı Cenab-ı Hakka münhasır olduğu için, kıyamette merciiyet de Cenab-ı Hakka münhasırdır.
sılasıyla beraber haberdir. Haberin aslı ve müstehakkı, nekre olmaktır. Burada marife olarak gelmesi, hükmün zahir ve malum olduğuna işarettir. Yani, "Cenab-ı Hakkın müştemilat-ı arziyenin Halıkı olduğu malum ve zahirdir."
Menfaat için kullanılan
-3- ’deki
eşyanın hilkaten mübah, helal, menfaatli olarak yaratılıp, bazı arızalardan dolayı haram olmuş olduklarına işarettir. Mesela ağyarın malı, ismet-i şeriye için haram olmuştur. İnsanın eti hürmet ve keramet için, zehir zarar için, laşe eti necaset için haram olmuşlardır.
Ve keza, herbir şeyde bir fayda, bir menfaat olduğuna remizdir.
Ve keza beşer için herşeyde bir menfaati bulunduğuna remizdir. Evet, hangi şey olursa olsun, beşere bir cihetten bir istifadeyi temin eder, velev ibret almak için olsun.
Ve keza, arzın karnında istikbal insanlarını intizar eden pek çok rahmetin hazine ve definelerinin bulunduğuna remizdir.
car ve mecrurunun
-4- üzerine takdimi, beşere ait istifadelerin her gayeden evvel ve evla olduğuna işarettir.
Umumu ifade eden
herşeyde menfaatleri aramaya insanları tergib ve teşvik içindir.
’deki
’nin
’ya tercihi, en çok menfaatlerin arzın karnında olduğuna ve arzın karnındaki eşyanın taharrisine insanları teşci ettiğine işarettir. Ve keza, arzın içindeki maden ve maddelerin istifade-i beşer için yaratılışı,
1 Sonra ona döndürüleceksiniz.
2 Ona.
3 Sizin için.
4 Dünya içindekileri.