kânunlarının muktezâsıyla; ikincisine de, Hâlık-ı Zülcelâl bütün bütün hikmetine zıt olan netice-i hilkati ve semere-i kâinatı abesiyete çeviren ve hikmet-i Rubûbiyetini inkâr ettirecek bir tarz olan mahlûkatın ibâdetlerini ve bilhassa insanın şükür ve ubûdiyetini başkalara vermeye rızâ göstermediği gibi, müsaade dahi etmediğini izah eden gâyet güzel cevaplarla mukâbele edilmiştir.
Hâtime’sinde, tabiat fikr-i küfrîsini terk eden ve îmâna gelen zâtın, merakâver üç suâlinden:
Birincisi: "Tenbelliklerinden dolayı namazı terk edenlerin Cehennem gibi bir azap ile tehdit edilmelerinin sebebi nedir?"
İkincisi: "Gözle görülen bu nihayet derecede mebzûliyet ve îcâd-ı eşyadaki intizamlı sûret, hem Vahdet yolundaki nihayet derecede kolaylık ve suhûlet, hem nass-ı Kur’ân’la,
-1-
gibi âyetlerin nihayet derecede gösterdikleri kolaylığın sırrı ve hikmeti nedir?" Üçüncüsü: "Kâinat fabrikasının işlettirilmesi bir terkip ve tahlil neticesi olduğunu ve hiçten birşey îdam edilmediği gibi, hiçten birşey de îcad edilmez diyen feylesofların bu sözleri nasıldır?" demesine karşı, pek dakik ve çok derin ve gâyet yüksek ve çok geniş ve nihayet derecede muknî ve müskit olarak serd ettiği delâil-i akliye ile, esbâba tapan ve tabiat bataklığında boğulanları kurtaran ve hâlen o mesleklerinde bulunanları utandıran gâyet hakîkatli ve musîb cevaplar vardır.
Hüseyin
Yirmi Dördüncü Lem’a
Dört Hikmeti hâvîdir.
-2-
(ilh.) gibi âyetlerle, Kur’ân-ı Hakîm, tesettürü emrediyor. Sefih ve mimsiz medeniyetin ise, Kur’ân’ın bu hükmüne karşı muhâlif
1 Sizin yaratılmanız da, diriltilmeniz de, tek bir kişinin yaratılıp diriltilmesi gibidir. (Lokman Süresi: 28.) Kıyâmetin gerçekleşmesi göz açıp kapayıncaya kadar, yahut ondan da yakındır. (Nahl Sûresi: 77.)
2 Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla.
Ey Peygamber! Hanımlarına kızlarına ve mü’minlerin hanımlarına söyle, evlerinden çıktıklarında dış örtülerini üzerlerine alsınlar. (Ahzâb Sûresi: 59.)