İkinci Lem’a:
Mânâsındaki câmiiyet-i hârikadır.
Evet, Kur’ân, bütün müçtehidlerin mehazlarını, bütün âriflerin mezâklarını, bütün vâsılların meşreblerini, bütün kâmillerin mesleklerini, bütün muhakkiklerin mezheblerini, mânâsının hazînesinden ihsan etmekle beraber, dâimâ onlara rehber ve terakkiyâtlarında her vakit onlara mürşid olup, o tükenmez hazînesinden onların yollarına neşr-i envar ettiği, bütün onlarca musaddaktır ve müttefeku’n-aleyhtir.
Üçüncü Lem’a:
İlmindeki câmiiyet-i hârikadır.
Evet, Kur’ân, şeriatın müteaddit ve çok ilimlerini, hakikatin mütenevvi’ ve kesretli ilimlerini, tarîkatin muhtelif ve hadsiz ilimlerini kendi ilminin denizinden akıttığı gibi; daire-i mümkinâtın hakiki hikmetini ve daire-i vücûbun ulûm-u hakikiyesini ve daire-i âhiretin maarif-i gàmızasını o denizinden muntazaman ve kesretle akıtıyor. Şu lem’aya misâl getirilse, bir cild yazmak lâzım gelir. Öyle ise, yalnız numûne olarak şu yirmi beş adet Sözleri gösteriyoruz. Evet, bütün yirmi beş adet Sözlerin doğru hakikatleri, Kur’ân’ın bahr-i ilminden ancak yirmi beş katredir. O Sözlerde kusur varsa, benim fehm-i kàsırıma âittir.
Dördüncü Lem’a:
Mebâhisindeki câmiiyet-i hârikadır.
Evet, insan ve insanın vazifesi, kâinat ve Hàlık-ı Kâinatın, arz ve semâvâtın, dünya ve âhiretin, mâzi ve müstakbelin, ezel ve ebedin mebâhis-i külliyelerini cem’ etmekle beraber, nutfeden halk etmek, tâ kabre girinceye kadar; yemek, yatmak âdâbından tut, tâ kazâ ve kader mebhaslarına kadar; altı gün hilkat-i âlemden tut, tâ
-1- kasemleriyle işaret olunan rüzgârların esmesindeki vazifelerine kadar;
-2- işârâtıyla, insanın kalbine ve irâdesine müdâhalesinden tut, tâ
-3-, yani bütün semâvâtı bir kabzasında tutmasına kadar;
-4- zeminin çiçek ve üzüm ve hurmasından tut, tâ
1 Yemin olsun. meleklere. (Mürselât Sûresi: 1.); Yemin olsun esip savuran rüzgâra. (Zâriyat Sûresi: 1.)
2 Allah dilemedikçe siz hiçbir şeyi isteyemezsiniz. (İnsan Sûresi: 30.) • Allah, kişi ile onun kalbi arasına girer. (Enfâl Sûresi: 24.)
3 Gökler de Onun kudretiyle dürülmüştür. (Zâriyât Sûresi: 67.)
4 Biz o ölmüş yeryüzünde hurma ve üzüm bahçeleri yarattık. (Yâsin Sûresi: 34.)